طب پیشگیری در درمان بسیاری از بیماری‌های جدید کارآمد است

طب پیشگیری، رشته جدیدی نیست و از چندین قرن قبل وجود داشته اما در گذشته بیشتر در برنامه‌های بهداشت عمومی مثل واکسیناسیون یا گندزدایی متجلی شده است. در کشور ما این رشته تا حدودی جدید و ناآشناست، البته با تغییر نگرش‌هایی که در بین مسئولان درباره سلامت‌‌محوری به‌جای بیمار محوری ایجاد شده، زمینه‌های فعالیت این رشته هموارتر شده است.

اجازه بدهید از سابقه‌ طب پیشگیری در قرن‌ها قبل از این، مثالی بزنیم. در گذشته‌های دور در کشور چین، دولت به حکیمان یا پزشکان جیره‌ای می‌داده و پزشک موظف بوده که سلامت افراد تحت پوشش خود را حفظ کند و اگر سلامت کسی به خطر می‌افتاده جیره‌ پزشک را قطع می‌کرده‌اند. به‌عبارت دیگر وظیفه اصلی پزشک حفظ سلامت بوده نه درمان؛ مشابه طرحی مثل طرح پزشک خانواده که امروز مسئولین وزارت بهداشت در نظر دارند آن را اجرا کنند و می‌خواهند سلامت‌محوری را اساس کار خود قرار دهند.

گویا پزشکی اجتماعی و طب پیشگیری در دوران جدید، به‌خاطر یک نیاز و ضرورت اساسی، مورد توجه قرار گرفته و به‌صورت یک رشته‌ تخصصی درآمده است.

نگرانی اصلی بشر از ابتدا تا همین چند دهه پیش، بیماری‌های عفونی بوده که میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌کشیده است. میکروب‌شناسی دوره‌هایی طولانی را طی کرده و نظریه‌ای که بیماری‌های عفونی را نخستین عامل مرگ و میرها می‌دانسته تا همین اوایل قرن بیستم مورد توجه بوده است. در کشورهای پیشرفته در حال حاضر، از پیشروی بیماری‌های عفونی تا حد زیادی کاسته شده و بیشتر جوامع به طرف ابتلای گسترده به بیماری‌های زمین‌گیر کننده‌ جدید غیرعفونی که غربی‌ها به آن بیماری‌های تمدن می‌گویند در حرکت هستند. تفاوت این بیماری‌ها با بیماری‌های عفونی در این است که بیماری‌های جدید نمی‌توانند فقط یک علت ثابت و مشخص داشته‌ باشند. بیماری‌های تمدن، به اصطلاح پزشکان، مولتی فاکتوریال هستند. برای مثال، بیماری فشار خون را در نظر بگیرید. عوامل ایجاد بیماری فشار خون خیلی متعدد است و افزایش سن، عدم تحرک، استرس‌ها، تیپ شخصیتی، محل جغرافیایی زندگی،‌ الگوهای فرهنگی و ژنتیک، همه و همه می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند و البته عامل عفونی هم ممکن است یکی از فاکتورها باشد.

طب پیشگیری برای مقابله با شرایط جدید و بیماری‌های تمدن ایجاد شده است

ولی البته مسائل دیگری هم هست. مثلا اینکه در حال حاضر تخصص‌های پزشکی خیلی جزئی شده و در خیلی اجزاء بدن و بیماری‌ها فوق تخصص داریم. با اینکه همه فوق تخصص‌ها از دالان پزشکی عمومی عبور کرده‌اند ولی متخصصین، پاسخگوی پزشکی عمومی و بیمار عمومی نیستند.از طرفی مسئولان کشورها می‌بینند که به خاطر تخصصی شدن خیلی زیاد رشته‌های پزشکی، مردم باید پول بیشتری بدهند تا درمان شوند. تخصصی شدن خیلی زیاد، از سطح نیازهای عموم مردم فاصله می‌گیرد. از یک طرف ممکن است بیمار نیازمند همه تخصص‌ها نباشد و یا دسترسی به تخصص‌های مورد نیاز خود نداشته باشد.

با توجه به همه این فاکتورها به نظر می‌رسد که سلامت جامعه دارد بیشتر از دورانی که بیماری‌های عفونی عمده بوده، به خطر می‌افتد. از طرفی درمان بیماری‌های تمدن فقط با دارو امکان‌پذیر نیست و فاکتورهای زیادی باید مورد توجه پزشک قرار گیرند. یعنی صرف متمرکز شدن بر درمان تک تک افراد جامعه، کافی نیست و برای نجات جامعه نیاز به یک برنامه پیشگیرانه در سطح عمومی و کلی هست. بنا بر این نیاز به یک رشته‌ جدید احساس شده که همین طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی است.

سال‌هاست دیگر، بیماری‌های عفونی در صدر جدول علل مرگ و میر نیست. الگوی بیماری‌های عفونی و بیماری‌های تمدن تغییر کرده است.

هنوز هم در برخی نقاط جهان مثل آفریقا، بیماری‌های عفونی در میان دلایل مرگ و میر، رتبه‌ نخست را دارند. ولی به‌طور کلی و عمومی در سطح جهانی، در سال 1900 بیشترین علت مرگ و میر بیماری‌های عفونی بوده است. اما این الگو حالا تغییر کرده و بیماری‌های عفونی دیگر مشکل امروز جوامع نیست. در بیماری‌های تمدن همان‌طور که گفتم، عوامل بسیار زیادی دخیل هستند و نمی‌توان مانند بیماری‌های میکروبی، یک عامل بیماری‌زا را تعیین و همان را عامل بیماری ذکر کرد. یعنی آب و هوا، تحرک اجتماعی، میزان اضطراب در زندگی مدرن، برنامه‌های وزارت کشاورزی، جغرافیا، آلودگی‌های محیطی، سموم و آلاینده‌ها و خیلی عوامل دیگر باید مورد توجه باشند.

در مجموع، تمام این مسائلی که مطرح شد، ضرورتی را ایجاد کرد که طب پیشگیری به عنوان یک ضرورت لازم است و به نظر می‌رسد که درمان باید جای خود را به پیشگیری بدهد و این امر هم باید در سطح اجتماعی دنبال شود.

مثلا بیماری داریم که از درد گردن شکایت دارد و به ما مراجعه می‌کند. پزشک پیشگیری از بیمار می‌پرسد شغلت چیست، سابقه مسافرتت، محل کارت، نوع زندگی‌ات، سرگرمی‌ها و تفریحاتت و نوع رژیم غذایی‌ات چگونه است؟ ما بیشتر دقت داریم به این مسائل. چون بیشتر کار ما، بر درمان‌های غیر دارویی و توصیه‌های پزشکی و بهداشتی متمرکز است. ما برخلاف پزشکان عادی و متخصصین رشته‌های خاص، سئوالات زیادی از بیمار می‌پرسیم و طی چند جلسه از او می‌خواهیم کارهایی را انجام دهد و نتایجش را برای ما بازگو کند تا به تدریج برنامه‌ درمانی او را کامل کنیم.

بیماری‌های تمدن میکروب ندارند که به‌سرعت بیماری‌های عفونی قابل شناسایی یا سرایت باشند به همین دلیل، شیوعشان خیلی چشمگیر نیست.

بیماری‌های جدید را بیماری‌های مولتی‌فاکتوریال می‌گوییم. چون عامل مشخص و واحدی باعث ایجاد آنها نمی‌شود. اگر بیماری‌های تمدن امروز شیوع بیشتری یافته به این دلیل است که شرایطی که این بیماری‌ها را توسعه می‌دهد امروز بیشتر شده. مثلا اضطراب‌ها، کم تحرکی، کارهای جدید، آلودگی‌ها، سموم شیمیایی، غذاهای چرب و فست‌فودها و...

 آدرس کانال سلامت ایرانیان

 https://telegram.me/appleclinic